Amadeus Mozart vs Antonio Salieri (battle)
Ταλέντο ή σκληρή δουλειά; Ποιό είναι πιο απαραίτητο για να καταφέρεις να μεγαλουργήσεις;
Μπορεί το καινούργιο να επικρατήσει εναντίον του συστημικού της εποχής του;
Το διαχρονικό ή το επίκαιρο;
***Amadeus του Milos Forman (ταινία 1984)
Η ταινία ξεκινά με έναν νεαρό παπά να προσπαθεί να εξομολογήσει τον συνθέτη Salieri.
Ο Salieri, που είναι πια σε προχωρημένη ηλικία, έχει μόλις κάνει απόπειρα αυτοκτονίας και ισχυρίζεται ότι έχει δολοφονήσει τον Mozart.
Ο Salieri συστήνεται στον ιερέα ως ο πιο καταξιωμένος συνθέτης της εποχής του, μιας και υπήρξε για πολλά χρόνια αρχιμαέστρος του βασιλιά, με παραστάσεις που δημιουργούσαν πάταγο και παρακολουθούσε όλη η Βιέννη και μετά του παίζει στο πιάνο μία σύνθεσή του και ρωτά τον ιερέα αν την γνωρίζει.
Ο ιερέας με μία αμηχανία, αλλά και ειλικρίνεια, θα απαντήσει ότι του είναι άγνωστη.
Ο Salieri θα επιμείνει, θα του παίξει μια μελωδία που στην εποχή της (περίπου 30 χρόνια πριν) ήταν πολύ δημοφιλής.
Ο ιερέας με την ίδια αμηχανία θα αναγκαστεί να παραδεχτεί ότι και αυτή του είναι άγνωστη.
Ο Salieri δεν θέλει να το παρατήσει τόσο εύκολα… Θα πάρει ύφος ανθρώπου που μόλις είχε μια επιφοίτηση και θα παίξει μια τρίτη μελωδία.
Ο ιερέας, φανερά χαρούμενος, θα αναφωνήσει επιτέλους ότι την γνωρίζει και στη συνέχεια θα ξεκινήσει να την σιγοτραγουδά, όσο την παίζει στο πιάνο ο Salieri.
Εκείνος, όταν τελειώσει την μελωδία, απευθυνόμενος στον ιερέα ομολογεί:
– Αυτή ήταν μια μελωδία του Mozart!
Στη συνέχεια της ταινίας ακολουθεί η αφήγηση του Salieri, που ξεκινά από την εμφάνιση του Mozart στη Βιέννη και τελειώνει με τον θάνατο του μεγάλου συνθέτη.
Ο Salieri περιγράφει τον Amadeus Mozart σαν έναν άξεστο, ακόλαστο και επιπόλαιο νεαρό, με ένα όμως θεϊκό, ανυπέρβλητο ταλέντο για την μουσική.
Ο ίδιος προσδιορίζεται σαν ένας άνθρωπος που ζει μόνο για τη μουσική, ακούραστος εργάτης και αφοσιωμένος εραστής της, χωρίς όμως αυτό το “θεϊκό” άγγιγμα που ονομάζουμε ταλέντο.
Η διαμάχη τους αρχικά είχε σαν αφορμή μία γυναίκα.
Μια γυναίκα που αποτέλεσε τον ανεκπλήρωτο έρωτα του Salieri και στη συνέχεια έγινε η εφήμερη κατάκτηση του Mozart.
Όμως, το ουσιαστικό πεδίο της αντιπαράθεσής τους ήταν το ταλέντο που χάρισε ο θεός στον “λάθος” άνθρωπο.
Ο θεός αντί να επιλέξει τον Salieri, που εκπροσωπούσε όλα όσα ήταν ηθικά και το “σωστό”, επέλεξε να το χαρίσει στον Mozart, που εκπροσωπούσε όλα όσα ήταν ανήθικα και το “λάθος”.
Η “δολοφονία” του, που στην ταινία πραγματοποιείται μέσω της “υπερφόρτωσης” ενός ήδη άρρωστου Mozart, παρουσιάζεται σαν μια συνειδητή πράξη του Salieri εναντίον των λανθασμένων αποφάσεων του θεού!
Η ταινία, που προβλήθηκε το 1984, βασίστηκε σε ένα θεατρικό έργο που είχε γράψει ο Peter Shaffer το 1979, που και αυτό είχε τον τίτλο “Amadeus”, που με τη σειρά του όμως είχε βασιστεί σε θεατρικό του Αλεξάντρ Πούσκιν, που έχει γραφτεί το 1830, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Mozart και έχει τον τίτλο “Μότσαρτ και Σαλιέρι”.
Σχετικά Κείμενα
Στο συγκεκριμένο θεατρικό, που είναι βασισμένο αποκλειστικά σε αστικούς μύθους, ο Salieri φέρεται να δηλητηριάζει με κρασί τον Mozart, φήμη που έγινε πολύ δημοφιλής μετά τον θάνατο του Amadeus.
Το Amadeus κέρδισε τη χρονιά που προβλήθηκε 8 Όσκαρ, μεταξύ αυτών της καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας για τον Milos Forman, αλλά και του πρώτου αντρικού ρόλου για τον Murray Abraham στο ρόλο του Salieri. Αξιοσημείωτο είναι ότι για το ίδιο βραβείο ήταν υποψήφιος και ο Tom Hulce για τον ρόλο του Wolfgang Amadeus Mozart!
***Wolfgang Amadeus Mozart – Η αλήθεια πίσω από τους αστικούς μύθους
Οι περισσότερες μελέτες πάνω στο θέμα συμφωνούν πως δεν είναι τεκμηριωμένη η φήμη της δολοφονία τους Mozart από τον Salieri.
Μάλλον δεν υπήρξε ούτε καν μεγάλη αντιζηλία.
Ο Mozart και ο Salieri ακολουθούσαν τελείως διαφορετικούς δρόμους μουσικής δημιουργίας.
Ο Salieri έγραφε αποκλειστικά όπερες, ενώ ο Mozart συνέθετε συμφωνίες, κοντσέρτα για πιάνο, για βιολί και για πνευστά, μουσική για μικρότερα σύνολα και τέλος και όπερες με τελείως, όμως, διαφορετικό στυλ από εκείνο του Salieri.
Ο Mozart σε ηλικία τριών χρονών έπαιζε πιάνο, στα πέντε του συνέθετε και στα έξι έδωσε το πρώτο του κοντσέρτο. Μιλάμε για τον ορισμό της ιδιοφυΐας.
Ο Salieri υπήρξε αναμφισβήτητα σπουδαίος δάσκαλος και ανάμεσα στους μαθητές του συγκαταλέγονται οι Μπετόβεν, Σούμπερτ και Λιστ.
Ακόμα και ο θάνατος του Mozart, που στην ταινία παρουσιάζεται ως το αποτέλεσμα υπερκόπωσης που έμμεσα προκάλεσε ο Salieri, είναι μάλλον αστικός μύθος.
Το πιο πιθανό είναι η πραγματική αιτία θανάτου του Mozart να είναι μια χρόνια κίρρωση του ήπατος ή μια νεφρική ανεπάρκεια που προκλήθηκε από στρεπτόκοκκο, όμως δεν έχουν ποτέ αποκλειστεί εντελώς άλλα ενδεχόμενα.
Ο Salieri παρουσιάζεται στην ταινία να παραγγέλνει στον Mozart ένα Requiem, με απώτερο σκοπό να το εκτελέσει σαν δικό του στην κηδεία του Mozart.
Ιστορικά είναι αποδεδειγμένο ότι η παραγγελία του Requiem είχε γίνει ανώνυμα από τον κόμη Franz Walsegg-Stuppach.
Ο Mozart τάφηκε, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή (1791), σε ομαδικό τάφο και ανάμεσα στο στενό κύκλο από φίλους που παραβρέθηκαν στην κηδεία του ήταν κι ο Salieri.
Ένας άλλος αστικός μύθος αναφέρει πως ο Σαλιέρι πήγε κάποτε τον νεαρό τότε συνθέτη Ροσίνι να γνωρίσει τον Μπετόβεν στο σπίτι του δεύτερου στη Βιέννη και πως ο Μπετόβεν τους έδιωξε φωνάζοντας στον Ροσίνι «πώς τολμάς να έρχεσαι στο σπίτι μου μαζί με τον άνθρωπο που δηλητηρίασε τον Μότσαρτ;»
Παρ’ όλο που η ιστορία αυτή είναι αρκετά διαδεδομένη, έρχεται σε αντίθεση με το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο Σαλιέρι ήταν δάσκαλος του Μπετόβεν και ότι οι δύο υπήρξαν πάντοτε καλοί φίλοι.
Αναμφισβήτητα ο Mozart υπήρξε το πρώτο παιδί θαύμα της μουσικής, ένα αξεπέραστο μουσικό ταλέντο που με ό,τι καταπιανόταν το απογείωνε.
Λογικό ο θάνατός του να πυροδοτήσει όλους αυτούς τους αστικούς μύθους, πόσο μάλλον όταν υπήρξε και θεατρικό έργο εκείνη την εποχή που το υποστήριξε.
Τελειώνω το κείμενο με το πιο διάσημο απόφθεγμα του ίδιου του Mozart, που δίνει και μια εξήγηση για το ταλέντο:
“…Ούτε η υψηλή νοημοσύνη ούτε η φαντασία ούτε και οι δύο μαζί δεν συνθέτουν τη μεγαλοφυΐα. Αγάπη, αγάπη, αγάπη, αυτό είναι που κάνει τη μεγαλοφυΐα…”