Μια καταδικασμένη συνθήκη

Αν ξαφνικά, όλη η ανθρωπότητα ξύπναγε και δεν είχε καμία μνήμη, ο πολιτισμός μας θα κατέρρεε μέσα σε λίγες μέρες.

Αν ο άνθρωπος λειτουργούσε μόνο με την προσωρινή μνήμη και δεν μπορούσε να αποθηκεύσει πληροφορίες, δεν θα είχαμε ποτέ προχωρήσει από την εποχή των σπηλαίων.

Αν κάθε πρωί που ξυπνάγαμε, είχαν σβηστεί αυτά που είχαμε ζήσει την προηγούμενη μέρα, δεν θα είχαμε ποτέ αναπτύξει ούτε συναισθηματική νοημοσύνη.

Αφού έγινε σαφές ότι το παρελθόν που έχουμε την δυνατότητα να ανακαλούμε, είναι αυτό που μας συνδέει όσο τίποτε άλλο με την ανθρώπινη ιδιότητα που έχουμε σήμερα, ας δούμε μερικά πράγματα γι’ αυτό κάπως πιο αναλυτικά.

Πώς λειτουργεί η μνήμη;

Αυτά που ακούμε, βλέπουμε ή και αισθανόμαστε επεξεργάζονται από τον εγκέφαλο.

Πρώτα, όμως, εισέρχονται στην άμεση μνήμη, που συγκρατεί αυτές τις πληροφορίες για δευτερόλεπτα.

Μετά γίνεται επιλογή των πληροφοριών από την άμεση μνήμη στη βραχυπρόθεσμη μνήμη και μετά κάποιες από αυτές περνάνε στην μακροπρόθεσμη μνήμη.

Οι πληροφορίες που χάνει ο εγκέφαλος κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής είναι σίγουρα πολύ περισσότερες από αυτές που έχει την δυνατότητα να αποθηκεύσει στην βραχυπρόθεσμη μνήμη που στη συνέχεια κάνει ένα δεύτερο φιλτράρισμα για να αποθηκευτούν ακόμα λιγότερες πληροφορίες στην μακροπρόθεσμη.

Στην ουσία αυτό που αποθηκεύουμε τελικά ως μνήμη είναι μια σύντομη και μάλλον και παραμορφωμένη εκδοχή των γεγονότων που συμβαίνουν.

Απλά γεγονότα δεν έχουμε την δυνατότητα να τα αναπαραστήσουμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που έχουν συμβεί.

Δυο αφηγήσεις για την ίδια ακριβώς ιστορία, αν μεσολαβήσει κάποιο χρονικό διάστημα, θα είναι πολύ διαφορετικές, αφού θα έχει επέλθει η αναπόφευκτη λήθη, ακόμα και αν αυτές προέρχονται από τον ίδιο άνθρωπο!

Οι αφηγήσεις μιας απλής ιστορίας που έχουν βιώσει 2 άνθρωποι μαζί, είναι σχεδόν πάντα πολύ διαφορετικές όταν τις εξιστορούν το καθένα από τα δύο άτομα ξεχωριστά.

Γίνομαι πιο συγκεκριμένος αν χθες το βράδυ περάσατε μια βραδιά με 4-5 φίλους σε ένα σπίτι και ρωτήσετε δύο από αυτούς να σας την αφηγηθούν αναλυτικά θα σας πουν πράγματα που δεν θυμάστε ή που είχατε την εντύπωση ότι συνέβησαν αλλιώς ακόμα και αν αυτή η αφήγηση γίνει την επόμενη ακριβώς ημέρα!

Είναι μια θλιβερή διαπίστωση, αλλά το παρελθόν μας, το τόσο σημαντικό για τον προσδιορισμό της ύπαρξης μας είναι αδύνατον να το ανακαλέσουμε αντικειμενικά, αλλά ούτε και να το θυμηθούμε ολόκληρο.

Όμως ακόμα και σημαντικές λέξεις που χρησιμοποιούμε δεν έχουν την ίδια σημασία γι’ όλους. Λέξεις όπως αγάπη, έρωτας, ζήλια αν ρωτήσεις 10 ανθρώπους μπορεί και να πάρεις 10 διαφορετικούς ορισμούς. Άρα μια παρανόηση όταν χρησιμοποιούμε τις ίδιες λέξεις αλλά τους αποδίδουμε διαφορετική σημασία είναι δεδομένη.

Ένα ωραίο παιχνίδι που ίσως θα έπρεπε να παίζουν όλα τα καινούργια ζευγάρια θα ήταν να δώσουν ο καθένας τον δικό του ορισμό για κάποιες σημαντικές λέξεις όπως αγάπη, έρωτας, ζήλια, παιδί, οικογένεια, μάνα κτλ.

Ένας από τους μηχανισμούς που ο άνθρωπος σκέφτηκε ώστε να έχει την δυνατότητα να αποθηκεύει μνήμες, είναι η γραφή.

Για τις “παρανοήσεις” που έχουν δημιουργηθεί από την χρήσης της γραφής, έχω γράψει στο μυθιστόρημά μου “Το παζλ”, αντιγράφω από εκεί:

“…Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος, όλων των ακούσιων και εκούσιων δραστηριοτήτων. Περιέχει γύρω στα 100 δισεκατομμύρια νεύρα.

Χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλο μας για την εκτέλεση εκατοντάδων εργασιών, πολλές φορές και ταυτόχρονα. Το πολύπλοκο αυτό όργανο, λοιπόν, ελέγχει τις λειτουργίες της σκέψης, της μνήμης, της συγκίνησης (αισθήματα) και της ομιλίας.

Τι συμβαίνει στο εγκέφαλο όταν διαβάζει

Έχει αποδειχθεί βάση της Νευροεπιστήμης ότι κατά την ανάγνωση μιας πλοκής ενός βιβλίου διεγείρονται διάφορες περιοχές του εγκεφάλου ενός αναγνώστη.

Το περίεργο είναι ότι εάν αυτό ακριβώς που διάβασε ο αναγνώστης του συνέβαινε στην πραγματική ζωή, θα διεγείρονταν πάλι οι ίδιες ακριβώς περιοχές.

Ο εγκέφαλος δεν μπορεί να κάνει διαχωρισμό μεταξύ ενός αληθινού γεγονότος και ενός μυθιστορηματικού. Οι άνθρωποι που διαβάζουν συχνά μυθιστορήματα, δραπετεύουν πλήρως σε μια εικονική πραγματικότητα.

Ο εγκέφαλός μας έχει την τάση να βλέπει το γενικό σύνολο.

Για παράδειγμα όταν διαβάζουμε ένα κείμενο το μάτι δεν παρατηρεί κάθε γράμμα μιας λέξης, αλλά ολόκληρη τη λέξη στο σύνολό της.

Γενικά το μάτι κατά το διάβασμα προχωρά με “πηδηματάκια”. Προχωρά λέξη – λέξη και ίσως αρκετές φορές, κομμάτι – κομμάτι κειμένου.

Έτσι με αυτήν την διαδικασία η λειτουργία της ανάγνωσης γίνεται πολύ γρηγορότερα απ’ ότι αν προσέχαμε γράμμα-γράμμα και λέξη-λέξη.

Αν τώρα συνδυάσουμε την εικονική πραγματικότητα στην οποία έχουμε μεταφερθεί, τα πηδηματάκια που έχουμε κάνει σε λέξεις και παραγράφους με την τάση που έχει ο εγκέφαλος να αναζητά αυτά που γνωρίζει ήδη σε ένα κείμενο, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι ο αναγνώστης ενός κειμένου πολύ δύσκολα μπορεί να ταυτιστεί με την αρχική ιδέα του συγγραφέα αλλά τις περισσότερες φορές θα δημιουργήσει μια δική του…πιο κοντά στα μέτρα του..στην αντιληπτική του ικανότητα και ακόμα και πιο κοντά στην ηθική του…”

Οπότε γίνεται εύκολα αντιληπτό πως ούτε και με την γραφή είμαστε ικανοί να αναπαραστήσουμε αντικειμενικά την πραγματικότητα που έχουμε ζήσει.

Με την εξέλιξη της τεχνολογίας όμως, ο άνθρωπος κατάφερε να δημιουργήσει κάμερες, συσκευές που είναι ικανές να αποθηκεύουν το παρελθόν μας όπως ακριβώς συμβαίνει!

Μην βιάζεστε να θριαμβολογήσετε γιατί ακόμα και εδώ τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

Και εδώ δεν υπάρχει αντικειμενική καταγραφή του παρελθόντος! Αρκεί να δείξετε ένα ποδοσφαιρικό αγώνα Παναθηναϊκού – Ολυμπιακού σε έναν οπαδό του Παναθηναϊκού και σε έναν οπαδό του Ολυμπιακού και εύκολα θα καταλάβετε ότι πολλές στιγμές που τις βλέπουν ταυτόχρονα και στην ίδια οθόνη τις ερμηνεύουν με πολύ διαφορετικό τρόπο!

Ούτε σε αυτό που έχουμε την δυνατότητα να το αναπαράγουμε οπτικά και ακουστικά όσες φορές θέλουμε δεν είμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε μια αντικειμενική πραγματικότητα αποδεκτή από όλους!

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ακόμα και αυτό το παρελθόν, όπως τελικά το αποθηκεύσαμε στη μνήμη μας, μπορεί να αλλάξει ξαφνικά και να αποκτήσει άλλη σημασία!

Για παράδειγμα ένας άντρας που μόλις έμαθε ότι η γυναίκα του τον απατούσε τα τελευταία δύο χρόνια, ξαφνικά από την μία στιγμή στην άλλη θα δώσει εντελώς διαφορετική ερμηνεία για αυτά που έζησε την τελευταία διετία, από την ερμηνεία που έδινε λίγες στιγμές μόνο πριν μάθει για την απάτη!

Η καταδικασμένη ανθρώπινη συνθήκη λοιπόν, βασίζεται στο γεγονός ότι είμαστε ανίκανοι να αποθηκεύσουμε ολόκληρο το παρελθόν μας, είμαστε ανίκανοι να το αποθηκεύσουμε αντικειμενικά, αλλά ακόμα και αυτό το κομμάτι που τελικά αποθηκεύουμε, με τον τρόπο που το κάνουμε, μπορεί να αλλάξει από στιγμή σε στιγμή…