Ο Μυστικός Δείπνος του Ιησού μέσα από τα μάτια του ντα Βίντσι ή αλλιώς το πιο αινιγματικό έργο στην ιστορία της τέχνης
“…Να φοβάσαι τους προφήτες κι αυτούς που είναι έτοιμοι να πεθάνουν για την αλήθεια, επειδή κατά κανόνα κάνουν και άλλους να πεθάνουν μαζί τους, μερικές φορές πριν από αυτούς και καμιά φορά αντί για αυτούς…” – Ουμπέρτο Έκο
***Μυστικός Δείπνος
Ο Μυστικός Δείπνος, σύμφωνα με την Χριστιανική παράδοση, είναι το τελευταίο γεύμα που είχε ο Ιησούς με τους μαθητές του λίγο πριν τη Σταύρωση.
Κατά τη διάρκεια του Δείπνου, ο Ιησούς θα προβλέψει πως ένας από τους μαθητές του θα τον προδώσει, αλλά και το ότι ο Πέτρος θα τον απαρνηθεί τρεις φορές.
Λίγο μετά ο Ιησούς θα εξηγήσει στους μαθητές του ότι ο θάνατός του είναι απαραίτητος, γιατί έτσι θα καθιερωθεί μια νέα σχέση ανάμεσα στον Θεό και τους ανθρώπους.
Οι μαθητές αναστατωμένοι θα τον ρωτήσουν πως θα πεθάνει και ο Ιησούς θα απαντήσει:
“…Ένας από εσάς θα με προδώσει…”
Τη στιγμή αυτή της αποκάλυψης του προδότη φαίνεται πως διάλεξε να απεικονίσει ο Λεονάρντο ντα Βίντσι στην περίφημη τοιχογραφία που δημιουργήθηκε ως παραγγελία από τον δούκα Λουδοβίκο Σφόρτσα.
***Ο Μυστικός Δείπνος του ντα Βίντσι
Η τοιχογραφία, διαστάσεων 460 επί 880 εκατοστά, βρίσκεται στο Μιλάνο της Ιταλίας, στην τραπεζαρία του μοναστηριού Σάντα Μαρία.
Ο δούκας Σφόρτσα, που του ανάθεσε το έργο το 1495, επιθυμούσε μια μεγαλοπρεπή διακόσμηση για το οικογενειακό του μαυσωλείο. Η τοιχογραφία, που ολοκληρώθηκε το 1498, αποτελεί το μεγαλύτερο έργο του Ντα Βίντσι, αλλά και τη μοναδική που έχει διασωθεί.
Η κεντρική μορφή είναι ο ίδιος ο Ιησούς, με μια σειρά παραθύρων ακριβώς πίσω. Δίπλα και δεξιά του βρίσκεται ο Ιωάννης, στον οποίο μιλάει ο Πέτρος.
Τρίτος από δεξιά του Χριστού, μετά τον Ιωάννη και τον Πέτρο κι όχι απομονωμένος όπως τον απεικόνιζαν μέχρι τότε, είναι ο Ιούδας που φοράει μπλε και πράσινο χιτώνα και κρατάει στο χέρι του ένα πουγκί με τα αργύρια της προδοσίας. Η θέση του είναι η πιο χαμηλή σε σχέση με τους άλλους αποστόλους, που δείχνουν αναστατωμένοι και κοιτάζουν ο ένας τον άλλον με φανερή έκπληξη.
Οι μοναδικοί στον πίνακα που δεν εκπλήσσονται είναι ο Χριστός και ο Ιούδας. Είναι οι μόνοι που γνωρίζουν τον προδότη, οι μόνοι που δεν αμφιβάλλουν.
Επίσης, μπροστά στον Ιούδα βρίσκεται ριγμένη μια αλατιέρα, που πιθανότατα ο ίδιος έχει ρίξει κατά λάθος με το χέρι του και που ίσως είναι ένας συμβολισμός κακής τύχης.
Ο Απόστολος Πέτρος φέρεται να κρατάει μαχαίρι και να έχει μάλλον απειλητικές διαθέσεις απέναντι στον Απόστολο Ιωάννη, με τον οποίο φαίνεται να έχει μια έντονη συνομιλία. Το μαχαίρι πιθανότατα είναι ένας συμβολισμός της πράξης του κοψίματος του αυτιού ενός φρουρού από τον Πέτρο, στον κήπο της Γεσθημανής, που θα ακολουθήσει σε λίγες ώρες. Ακριβώς πιο πίσω ο Απόστολος Ανδρέας φαίνεται να αντιδρά με έκπληξη και να σηκώνει τα δυο του χέρια.
Στην τοιχογραφία ακόμα, ενώ απεικονίζονται 13 άτομα, στο τραπέζι υπάρχουν μόνο δώδεκα ποτήρια με κρασί. Δεν υπάρχει κύπελλο ή δισκοπότηρο, μόνο δώδεκα ποτήρια! Το κάθε άτομο έχει μπροστά του ένα ολόκληρο ψωμί και πιάτα με ψάρια, μάλλον ρέγκες ή χέλια. Τα φαγητά στην τοιχογραφία δεν ανταποκρίνονται σε αυτά που έχουν περιγράψει οι Ευαγγελιστές και τα ψάρια ίσως να αποτελούν μία υπενθύμιση ότι ο Ιησούς πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Θάλασσα της Γαλιλαίας και πως επέλεξε τους αποστόλους μεταξύ των ντόπιων ψαράδων.
Ο Ντα Βίντσι, μέχρι να ολοκληρώσει την τοιχογραφία, εργαζόταν παρουσία θεατών, με τους οποίους συνήθιζε να συνομιλεί ενώ ζωγράφιζε.
Λέγεται πως: ”…Μερικές φορές στεκόταν εκεί από τα χαράματα μέχρι τη δύση του ηλίου, χωρίς να αφήνει καθόλου το πινέλο, ξεχνώντας να φάει και να πιει, ζωγραφίζοντας ακατάπαυστα. Άλλες φορές πάλι είχε δύο, τρεις ή τέσσερις μέρες να αγγίξει το πινέλο, όμως περνούσε πολλές ώρες την ημέρα όρθιος μπροστά στο έργο του, με τα χέρια διπλωμένα, εξετάζοντας και σχολιάζοντας τις φιγούρες…”
Οι αργοί ρυθμοί δημιουργίας του έργου είχαν εξοργίσει τόσο τον ηγούμενο της μονής, όσο και τον Λουντονίκο Σφόρτσα. Ο Ντα Βίντσι, παρά τις πιέσεις, δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα και συνέχισε να είναι υπερβολικά μεθοδικός, αλλά και να εγκαταλείπει το έργο για άλλες παραγγελίες που αναλάμβανε ταυτόχρονα!
Τα πρόσωπα, που απεικονίζονται στην περίφημη τοιχογραφία, είναι όλα πραγματικά! Λέγεται πως ο Ντα Βίντσι περνούσε αρκετό χρόνο στους δρόμους του Μιλάνου για να βρει τα μοντέλα με τα κατάλληλα χαρακτηριστικά.
***Ο Αστικός Μύθος της επιλογής του Ιούδα
Ο Λεονάρντο πρώτα αναζήτησε το μοντέλο που θα ενσάρκωνε το πρόσωπο του Ιησού.
Το νέο γρήγορα έγινε γνωστό σε όλο το Μιλάνο και εκατοντάδες νέοι πέρασαν από το εργαστήρι του Ντα Βίντσι, ώστε να βρεθεί ο κατάλληλος “Ιησούς”. Ύστερα από μερικές εβδομάδες ως “Ιησούς” επιλέχθηκε τελικά ένας νεαρός 19 ετών.
Ακολούθησαν 3 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων ο ζωγράφος εργάστηκε πάνω στις φιγούρες των αποστόλων. Κατάφερε να βρει μοντέλα που να τον εκφράζουν για όλους τους αποστόλους, εκτός του “Ιούδα”.
Για μήνες ο Ντα Βίντσι μάταια έψαχνε έναν άντρα να ενσαρκώσει το όραμα που είχε ο ίδιος για τον “Ιούδα”.
Κάποια στιγμή ο Ντα Βίντσι ενημερώθηκε ότι σε ένα μπουντρούμι στη Ρώμη υπήρχε ο άνθρωπος, που πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις, τις οποίες απαιτούσε ο ζωγράφος.
Σχετικά Κείμενα
Ο υποψήφιος “Ιούδας” βρισκόταν εκεί, καταδικασμένος σε θάνατο εξαιτίας φόνων που είχε διαπράξει. Ο Ντα Βίντσι ταξίδεψε στη Ρώμη και εκεί όντως αναγνώρισε τον “Ιούδα” του, τον οποίο και με ειδική άδεια του βασιλιά μετέφερε στο Μιλάνο.
Όταν στο Μιλάνο ξεκίνησε να τον ζωγραφίζει, ο κρατούμενος ξέσπασε σε λυγμούς!
Κοίταξε τον Ντα Βίντσι και του είπε:
– Κοίτα με, δεν ξέρεις ποιός είμαι;
Ο Ντα Βίντσι εξέτασε προσεκτικά το πρόσωπο του ανθρώπου και του απάντησε:
– Όχι, δεν σε ήξερα μέχρι που σε είδα στο μπουντρούμι στη Ρώμη.
– Έχω πέσει τόσο χαμηλά λοιπόν;
Εκείνη την στιγμή ο Ντα Βίντσι κατάλαβε πως ο “Ιούδας” του είναι ο ίδιος άνθρωπος με εκείνον που είχε επιλέξει 3 χρόνια πριν να ενσαρκώσει αρχικά τον “Ιησού”.
***Αστικοί μύθοι, συμβολισμοί και θεωρίες συνωμοσίας
Ο Ντα Βίντσι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ο πιο ολοκληρωμένος άνθρωπος που έχουμε συναντήσει ως σήμερα. Υπήρξε αρχιτέκτονας, ζωγράφος, γλύπτης, μουσικός, εφευρέτης, μηχανικός, ανατόμος, γεωμέτρης, παλαιοντολόγος, γιατρός και σε όλα αυτά παρουσίασε εξαιρετικό ταλέντο και απίστευτη ιδιοφυΐα!
Όλα τα έργα του αναμφισβήτητα είναι γεμάτα συμβολισμούς και κρυμμένα νοήματα, για αυτό έχουν δεχτεί και πολλές ερμηνείες ως σήμερα.
Ο μυστικός δείπνος όμως κατέχει την κορυφαία θέση ανάμεσα σε όλα τα έργα τέχνης, ως έργο αλληγορικής σημασίας, γεμάτο σημειολογικές αναφορές, που η ερμηνεία του καλύπτει μέχρι και την κορυφαία θεωρία συνωμοσίας του κόσμου.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά και ας ξεκινήσουμε με ένα πραγματικό γεγονός.
Το 325μ.Χ. στη Νίκαια, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄ συγκάλεσε την Πρώτη Σύνοδο της Νίκαιας, γνωστή και ως Α΄ Οικουμενική Σύνοδος. Στη σύνοδο, αυτή που κράτησε αρκετά χρόνια και στην οποία δεν τηρήθηκαν πρακτικά, αποφασίστηκε μεταξύ πολλών άλλων και η καθιέρωση του όρου “ομοούσιος” για τον Ιησού, παρά την αντίθετη γνώμη αρκετών ιερέων και κυρίως του Αρείου.
Δηλαδή 325 χρόνια μετά τη γέννηση του Ιησού, σε μια επεισοδιακή σύνοδο, στη διάρκεια της οποίας χαστουκίστηκε ο Άρειος και στη συνέχεια καταδικάστηκε ως αιρετικός και απομακρύνθηκε από την εκκλησία, αποφασίστηκε ότι ο Ιησούς αποτελείται από την ίδια ουσία με τον Θεό και άρα δεν είναι άνθρωπος με όλα τα “θνητά” χαρακτηριστικά που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος, όπως για παράδειγμα να κάνει οικογένεια, να παντρευτεί και να αποκτήσει παιδιά. Η διαμάχη αυτή, που υπήρξε μία από τις πιο σκληρές στους κόλπους της εκκλησίας και κράτησε πάνω από 3 αιώνες μέχρι να νικηθεί οριστικά ο Αρειανισμός, πυροδότησε μεταξύ άλλων και μια σειρά από φήμες.
Εδώ ξεκινάει και η πιο γνωστή και ανατρεπτική θεωρία συνωμοσίας του κόσμου! Σύμφωνα με αυτήν ο Ιησούς ήταν παντρεμένος με την Μαρία Μαγδαληνή, με την οποία απέκτησε και μια κόρη, την Σάρα, γεγονός όμως που πρέπει με κάθε τρόπο να αποκρύψει η εκκλησία, αφού αντιβαίνει σαφέστατα με τον ορισμό του ως “ομοούσιου” του Θεού.
Ας γυρίσουμε και πάλι στην τοιχογραφία του Ντα Βίντσι και ας την εξετάσουμε λίγο πιο προσεκτικά.
Στα δεξιά του Ιησού, λοιπόν, κάθεται ο Ιωάννης, όμως ο συγκεκριμένος απόστολος δεν έχει τα ανδρικά χαρακτηριστικά, τα οποία είναι εμφανή σε όλους τους υπόλοιπους αποστόλους!
Έχει μάλλον γυναικεία χαρακτηριστικά θα λέγαμε! Μήπως στην τοιχογραφία τελικά δίπλα στον Ιησού δεν κάθεται ο Απόστολος Ιωάννης, αλλά η γυναίκα του, η Μαρία Μαγδαληνή;
Τη θεωρία αυτή, που ήταν ήδη αρκετά διαδεδομένη, απογείωσε ο Νταν Μπράουν με το βιβλίο του, ο “Κώδικας Ντα Βίντσι”, σύμφωνα με το οποίο η Μαρία Μαγδαληνή έμεινε έγκυος από τον Ιησού και αναγκάστηκε να καταφύγει στη Γαλλία, όπου και έζησε μέσα σε μεγάλη μυστικότητα.
Μια απόγονος της κόρης του Ιησού κατάφερε να φτάσει ως τις μέρες μας και μια κρυφή μάχη που μαίνεται επί δυο χιλιάδες χρόνια ξεσπά ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα, που το ένα έχει στρατευθεί στην αποκάλυψη του γεγονότος και το άλλο στη συγκάλυψή του!
Οι θεωρίες και οι αστικοί μύθοι που αφορούν την τοιχογραφία δεν σταματούν εδώ και είναι εκατοντάδες, με αναλύσεις που ξεπερνούν τις δυνατότητες ενός τέτοιου κειμένου! Μια Ιταλίδα ερευνήτρια υποστήριξε πρόσφατα ότι το κρυμμένο μήνυμα της τοιχογραφίας είναι πως το τέλος του κόσμου έρχεται την 1η Νοεμβρίου 4006… Σε διάφορα βίντεο που κυκλοφορούν και στο Youtube η τοιχογραφία υποβάλλεται σε διάφορες επεξεργασίες με πολύ ενδιαφέροντα, αλλά και περίεργα αποτελέσματα… Σε κάποιο βίντεο η Μαρία η Μαγδαληνή αν αντιστραφεί η θέση της βρίσκεται στην αγκαλιά του Ιησού, σε κάποιο άλλο, αν διπλασιαστεί ο πίνακας και αντιστραφεί ο ένας από τους δύο, προκύπτει η μορφή ενός ιππότη…
Όπως και να ‘χει ο Μυστικός Δείπνος αναμφισβήτητα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και πολυτιμότερα έργα στην ιστορία της τέχνης.
Δυστυχώς σήμερα η τοιχογραφία δεν βρίσκεται στην καλύτερη κατάσταση, μιας και για αρκετά χρόνια ήταν εκτεθειμένη στη βροχή και τον άνεμο. Το 1620, επίσης, κατοχικά ισπανικά στρατεύματα προκάλεσαν φθορές στον τοίχο, ενώ διακόσια χρόνια μετά τα στρατεύματα του Ναπολέοντα έδεναν τα άλογά τους εκεί.
Ξαναγυρίζω μια τελευταία φορά στην τοιχογραφία. Σκέφτομαι πως κατάφερε ο Ντα Βίντσι να ζωγραφίζει επί 3 χρόνια σε δημόσια θέα έναν πίνακα, που προσεγγίζει με σχεδόν αιρετικό τρόπο ένα από τα σπουδαιότερα θέματα της χριστιανικής πίστης και μάλιστα πάνω στον τοίχο ενός μοναστηριού!
Πόσα μυστικά κρύβονται άραγε; Πόσες αλήθειες θέλησε να μεταφέρει κωδικοποιημένες στο χρόνο; Μπορεί και να μη μάθουμε ποτέ!
Ο δικό μου κώδικας Ντα Βίντσι, σαν επιμύθιο του κειμένου αυτού, βρίσκεται ακριβώς εδώ, στην αδυναμία εύρεσης της απόλυτης αλήθειας. Ο Μυστικός Δείπνος κατάφερε έτσι να αποτελέσει την επιτομή της αμφισημίας. Μήπως η αλήθεια που όλοι ψάχνουμε βρίσκεται στο γεγονός πως δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια, πως όλα μπορούν να έχουν και άλλες ερμηνείες… Στο πρόσωπό μου μόλις διαφάνηκε ένα αινιγματικό χαμόγελο…
Πηγές: touchmagazine.gr, thetoc.gr, tovima.gr, wikipedia.org, Dan Brown, The Da Vinci Code