“Η εμμονή της μνήμης” ή αλλιώς τα “Εύκαμπτα ρολόγια” του Σαλβαντόρ Νταλί

“…Ο χρόνος είναι η κατεξοχήν παραληρηματική και σουρεαλιστική διάσταση…” – Σαλβαντόρ Νταλί
Ο μικροσκοπικός αυτός πίνακας, διαστάσεων μόλις 24χ33, δημιουργήθηκε από τον Νταλί το 1931, είναι ελαιογραφία σε καμβά και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Είναι ίσως ο διασημότερος πίνακας του ζωγράφου. Απέκτησε δύο ονόματα ” Εμμονή της Μνήμης ” ή αλλιώς τα “Εύκαμπτα ρολόγια” και υπήρξε το διαβατήριο για να κατακτήσει καλλιτεχνικά ο Νταλί την Αμερική. Ο αστικός μύθος λέει ότι έκανε αυτό το ταξίδι με 500 δολάρια δανεικά από τον Πικάσο.
Πριν πάμε όμως στον πίνακα πιο αναλυτικά, ας δούμε μερικά πράγματα που αφορούν τη μνήμη και τον χρόνο.
***Είναι η μνήμη ικανή να συγκρατείται στον χρόνο;
Ένας απλός ορισμός της μνήμης είναι η “…διαδικασία του ανθρώπου να θυμάται τις εμπειρίες, τις εντυπώσεις, τις γνώσεις που αποκομίζει…”
Κάτι σαν σκληρός δίσκος…
Τα τρία βασικά στάδια που περιλαμβάνει είναι:
– Λήψη πληροφοριών
– Αποθήκευση πληροφοριών
– Ανάκτηση πληροφοριών
Η επιστήμη σήμερα κάνει και έναν διαχωρισμό της μνήμης σε:
– Βραχυπρόθεσμη μνήμη, είναι η πρόσκαιρη αποθήκευση δεδομένων τα οποία είναι ακόμη υπό επεξεργασία.
– Η Μακρόχρονη Μνήμη είναι αυτό το είδος μνήμης, το οποίο μας επιτρέπει να αποθηκεύουμε πληροφορίες για ένα χρονικό διάστημα διάρκειας μερικών λεπτών έως και πάρα πολλών δεκαετιών ή ακόμη και για πάντα.
Ένα από τα παράδοξα της ζωής μας, είναι και η μικρή ικανότητα που έχουμε να αποθηκεύουμε γεγονότα στη μνήμη μας!
Είμαστε ικανοί να αποθηκεύσουμε σαν μνήμη, ένα ποσοστό μικρότερο από το 10% αυτών που μας συμβαίνουν καθημερινά, το υπόλοιπο 90% είναι καταδικασμένο να περνάει για πάντα στη λήθη.
Εδώ δημιουργείται το παράδοξο, μιας και όσο περνάει ο χρόνος σταδιακά αυτά που συγκρατούμε είναι όλο και λιγότερα, δημιουργώντας ουσιαστικά μια υποκειμενική πραγματικότητα, αφού δεν είμαστε ικανοί να θυμηθούμε τι πραγματικά έχουμε ζήσει! Το παράδοξο αυτό οδήγησε μάλλον τον Νταλί να αποδώσει σουρεαλιστικές διαστάσεις στον χρόνο!
Ας γυρίσουμε στον πίνακα.
Η σκηνή που απεικονίζεται κυρίως ως φόντο είναι μια έρημος κοντά στην Καταλονία της Ισπανίας. Στο προσκήνιο εύκολα μπορεί να προσέξει κανείς τρία ρολόγια που λιώνουν. Από τον πίνακα απουσιάζει εντελώς το ανθρώπινο στοιχείο.
Τα ρολόγια που λιώνουν ίσως αντιπροσωπεύουν τον χρόνο που χάνεται. Τα μυρμήγκια που περπατούν πάνω στο τέταρτο ρολόι, που είναι το μόνο που δεν λιώνει, ίσως αντιπροσωπεύουν τη φθορά του χρόνου.
Ο άνθρωπος απουσιάζει από τον πίνακα, γιατί είναι αδύνατον να παρακολουθήσει αυτόν τον “σουρεαλιστή” χρόνο που χάνεται, αφού είμαστε “ανίκανοι” να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα.
Τα χρώματα, αλλά και ο τρόπος που είναι ζωγραφισμένα όλα τα αντικείμενα, παραπέμπουν σε ένα ονειρικό τοπίο. Το όνειρο και η σύνδεσή του με το ασυνείδητο υπήρξε εξάλλου πάντα ένα από τα αγαπημένα πεδία της ομάδας των σουρεαλιστών.
Την εποχή που ο Νταλί δημιούργησε τον συγκεκριμένο πίνακα, ήταν εξαιρετικά δημοφιλής η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν.
Όταν είχε ερωτηθεί σχετικά, αν είχε επηρεάσει η συγκεκριμένη θεωρία τον πίνακα, ο Νταλί είχε απαντήσει, πως έμπνευση για τον πίνακά του ήταν ένα κομμάτι γαλλικό τυρί που είχε παρατηρήσει να λιώνει στον ήλιο.
Ένας άλλος αστικός μύθος κάνει λόγο ότι ο πίνακας είναι αυτοπροσωπογραφία του ζωγράφου! Υποστηρίζεται πως στην κεντρική σκηνή του πίνακα απεικονίζονται παραμορφωμένα μύτη και μάτια και αποτελούν ένα είδος σουρεαλιστικού πορτρέτου, αποτέλεσμα της αχαλίνωτης ούτως ή άλλως φαντασίας του Νταλί.
Ο πίνακας που εμφανίσθηκε στο κοινό πρώτη φορά σε γκαλερί της Νέας Υόρκης το 1932, αγοράστηκε από άγνωστο το 1934, που τον δώρισε στη συνέχεια στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, πυροδοτώντας επιπλέον αστικούς μύθους που ενίσχυσαν την υστεροφημία του.
Θα κλείσω το κείμενό μου με αυτό που φέρεται να είπε ο Νταλί σαν τελευταία φράση πριν πεθάνει.
– Πού είναι το ρολόι μου;
(Αφιερωμένο στο μεγάλο μου αδερφό, που τον είδε από κοντά!)
———————————————————————-