Ένας πίνακας για τον θάνατο του Σωκράτη.
“…Ενώ ετοίμαζαν το κώνειο, ο Σωκράτης μάθαινε μια μελωδία στον πλαγίαυλο.
– Σε τι θα σου χρησιμεύσει; τον ρώτησαν.
– Μα να μάθω αυτή τη μελωδία πριν πεθάνω…” – Italo Calvino
Ο Θάνατος του Σωκράτη είναι πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Jacques-Louis David. Πριν φτάσουμε όμως στον πίνακα, ας θυμηθούμε πρώτα μερικά βασικά.
***Σωκράτης
Ο Σωκράτης (470 – 399 π.Χ.) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του πνεύματος και ιδρυτής της Δυτικής Φιλοσοφίας. Ενδεικτικό της σημασίας του είναι ότι όλοι οι Έλληνες φιλόσοφοι πριν από αυτόν ονομάστηκαν Προσωκρατικοί.
Παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία την Ξανθίππη. Κατά τον Αντισθένη ήταν η χειρότερη γυναίκα που υπήρξε και θα υπάρξει. Η περίφημη απάντηση του Σωκράτη ήταν ότι, εάν καταφέρει να συνυπάρξει μαζί της, τότε θα μπορέσει να συνυπάρξει με όλους τους ανθρώπους!
Στις φιλοσοφικές του αναζητήσεις τον παρακολουθούσαν πολλοί. Συνήθιζε να μιλάει και να συζητάει για θέματα κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά και θρησκευτικά. Ο Σωκράτης δεν δίδαξε συστηματικά, βρισκόταν σε κάθε σημείο της πόλης με ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης.
***Ο Θάνατος του Σωκράτη
Το 399 π.Χ. ο φιλόσοφος βρέθηκε αντιμέτωπος με κατηγορίες για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων. Στη δίκη που ακολούθησε, ο φιλόσοφος καταδικάστηκε σε θάνατο.
Στην πραγματικότητα ο Σωκράτης είχε δημιουργήσει αντιζηλία με σημαντικούς άνδρες της εποχής, ενώ άλλος βασικός λόγος ήταν ότι ένας από τους μαθητές του είχε πάρει μέρος στην εξουσία των τυράννων. Η απόφαση του Δικαστηρίου ήταν μάλλον νοθευμένη.
Στη διάρκεια της δίκης ο Σωκράτης έδειξε θάρρος, ενώ ακόμα και η καταδίκη του δεν τον έβγαλε από τη θεϊκή του αταραξία.
Ο Σωκράτης θα μπορούσε να σωθεί. Αρνήθηκε όμως και ήπιε το κώνειο, όπως πρόσταζε ο νόμος.
Δεν άφησε κανένα σύγγραμμα και οι πηγές μας είναι κυρίως όσα έγραψαν οι μαθητές του.
***Πλάτωνας
Ο Πλάτων (427 –347 π.Χ.) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και μετέπειτα δάσκαλος του Αριστοτέλη.
Τα σημαντικότερα κείμενα του Πλάτωνα είναι η “Απολογία Σωκράτους”, το “Συμπόσιον” και η “Πολιτεία”.
Ο Πλάτων μαζί με τον δάσκαλο του, Σωκράτη, και τον μαθητή του, Αριστοτέλη, κατατάσσονται μεταξύ των κορυφαίων προσωπικοτήτων όλων των εποχών.
***Αριστοτέλης
Ο Αριστοτέλης (384 – 322 π.Χ.) ήταν Έλληνας φιλόσοφος. Σε ηλικία 17 ετών φοιτά στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στην Αθήνα, όπου και έζησε ως τα 37 του έτη.
Η σκέψη και οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη, που συνοπτικά περιγράφονται με τον όρο Αριστοτελισμός, επηρεάζουν ως και σήμερα τη φιλοσοφική, θεολογική και επιστημονική σκέψη.
Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, αναλαμβάνει τη διδασκαλία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Britannica, υπήρξε ο πρώτος γνήσιος επιστήμονας στην ιστορία… και κάθε κατοπινός επιστήμονας του οφείλει κάτι.
***Ραφαήλ, Σχολή των Αθηνών (Πίνακας)
Είναι μία από τις διασημότερες νωπογραφίες του Ιταλού καλλιτέχνη της Αναγεννησιακής Τέχνης, Ραφαήλ. Η Νωπογραφία διακοσμεί έναν τοίχο δωματίου, στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανό.
Ο Ραφαήλ ονόμασε τη νωπογραφία σημειώνοντας δύο λέξεις: “Causarum Cognitio”, “Αιτίες Γνώριζε”, δηλαδή προσπάθησε να συνειδητοποιείς και να γνωρίζεις τις αιτίες.
Στο κέντρο της τοιχογραφίας παριστάνεται ο Πλάτωνας στα αριστερά να δείχνει με το χέρι του προς τον ουρανό και ο Αριστοτέλης διαφωνώντας με το δεξί του χέρι να δείχνει προς τη γη.
Σχετικά Κείμενα
***Jacques-Louis David
Ήταν Γάλλος ζωγράφος (1748 – 1825 μ.Χ) που ακολουθούσε τη νεοκλασική τεχνοτροπία. Τα πιο διάσημα έργα του είναι “Ο θάνατος του Σωκράτη” και “Ο Θάνατος του Μαρά”.
Σε νεαρή ηλικία θα εμπλακεί σε μια μονομαχία με έναν συμφοιτητή του. Ο αντίπαλός του τού σκίζει με το σπαθί του την αριστερή μεριά του προσώπου του στο μάγουλο.
Ο Νταβίντ από τότε θα δυσκολεύεται να φάει και να μιλήσει και δεν μπορούσε να προφέρει το «ρ».
Πέθανε στις Βρυξέλλες το 1825, όπου και ετάφη το σώμα του.
Η καρδιά του ετάφη στο κοιμητήριο Pere-Lachaise στο Παρίσι, όπου έχουν ενταφιαστεί πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες και αποτελεί ένα υπαίθριο μουσείο κοιμητηριακής γλυπτικής.
***Ο Πίνακας “ Ο Θάνατος του Σωκράτη”
Ο πίνακας του Jacques-Louis David, που τελείωσε το 1787, απεικονίζει τη σκηνή του θανάτου του Σωκράτη και ήταν παραγγελία ενός Γάλλου αριστοκράτη.
Στον πίνακα διακρίνονται:
– Ο Σωκράτης να του παραδίδεται το κύπελλο με το κώνειο και να δείχνει προς τον ουρανό, όπως ο Πλάτων στον πίνακα του Ραφαήλ (Σχολή των Αθηνών). Ο Σωκράτης, αν και πέθανε σε μεγάλη ηλικία, στον πίνακα απεικονίζεται σχετικά νέος, υγιής με δυνατό σώμα. Ο συμβολισμός αυτής της απεικόνισης παραπέμπει στην ιδεαλιστική αντίληψη του Σωκράτη σχετικά με την αθανασία της ψυχής.
– Ο Πλάτωνας, καθισμένος στα αριστερά του πίνακα, με την πλάτη του να ακουμπά στο κρεβάτι, εμφανίζεται λυπημένος και γερασμένος, ενώ στην πραγματικότητα ήταν νεότερος του Σωκράτη και δεν ήταν παρών στο θάνατό του.
– Στα δεξιά του πίνακα απεικονίζονται οι μαθητές και φίλοι του Σωκράτη να είναι απαρηγόρητοι, ενώ δίπλα του κάθεται ο αγαπημένος μαθητής του Κρίτων.
Στον Κρίτωνα ο Σωκράτης, αφού είχε πιει το κώνειο και το σώμα του άρχισε να παγώνει, είπε τα τελευταία του λόγια: “…Χρωστάμε, Κρίτωνα, έναν κόκορα στον Ασκληπιό. Να του τον δώσετε, μην το αμελήσετε…” (Ο Ασκληπιός ήταν ο θεός της Ιατρικής)
Ο Κρίτωνας, και στον πίνακα του Jacques-Louis David, δείχνει αφοσιωμένος στο δάσκαλό του ως και το τέλος. Την αγάπη αυτή προς τον Σωκράτη φαίνεται να θέλει να δηλώσει και ο ίδιος ο ζωγράφος, υπογράφοντας τον πίνακα στην πέτρα που κάθεται ο Κρίτωνας. Μια δεύτερη υπογραφή του καλλιτέχνη υπάρχει στο σκαμνί του Πλάτωνα, που πιθανότατα υποδηλώνει το ίδιο.
– Στο βάθος του πίνακα διακρίνεται και η γυναίκα του Σωκράτη, Ξανθίππη, να χαιρετά. Φαίνεται ότι ακόμα και ο επερχόμενος θάνατος δεν κατάφερε να τους φέρει πιο κοντά…
Εξάλλου ένα από τα πιο έξυπνα αποφθέγματα του Σωκράτη πρέπει να είναι συμπέρασμα που προέκυψε από την προσωπική του εμπειρία.
“…Αν βρεις μια καλή σύζυγο θα είσαι ευτυχισμένος. Αν όχι, θα γίνεις φιλόσοφος…”
– Στον τοίχο να θρηνεί με τα χέρια ψηλά απεικονίζεται ένας άλλος μαθητής του Σωκράτη, ο Απολλόδωρος ο Φαληρεύς, που όμως ούτε αυτός στην πραγματικότητα είχε παραστεί στο θάνατο του Σωκράτη, μιας και τον είχε διώξει ο ίδιος ο φιλόσοφος, επειδή θρηνούσε υπερβολικά!
– Τέλος, μια ακόμη αλληγορία είναι ο παραλληλισμός με τον Ιησού, καθώς ο αριθμός των προσώπων στον πίνακα είναι δώδεκα.
Σήμερα ο πίνακας εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Το κείμενό μου θα τελειώσει με τον τρόπο που επέλεξε ο Σωκράτης να κλείσει την απολογία του:
“…Αλλά τώρα είναι ώρα να φύγουμε, εγώ για να πεθάνω και σεις για να ζήσετε… Ποιοι από μας πηγαίνουν σε καλύτερο πράγμα είναι άγνωστο σε όλους, εκτός από τον θεό…”